Z przyjemnością dzielimy się kolejnym już artykułem prof. zw. dr hab. dr h.c. Stanisława Wężyka. Wybitny ekspert przybliża nam szereg kwestii związanych z genetycznym doskonaleniem drobiu. Materiał przygotowany specjalnie dla Klientów Kancelarii Brokerskiej WTB.
Należy oczekiwać, że stale będzie postępowała poprawa ważnych ekonomicznie cech drobiu, ponieważ wyniki stosowanej zrównoważonej selekcji są już widoczne tak w przypadku kur nieśnych kur jak i kurcząt brojlerów, u których istotnie poprawiono metody żywienia oraz utrzymania ptaków, a tym samym podnosząc poziom ich dobrostanu.
W rozwijającym się świecie, intensywna, wielkotowarowa produkcja kurcząt brojlerów i jaj spożywczych, są w trudnej sytuacji, szczególnie na skutek panującej powszechnie epidemii COVID-19. Wysoka wydajność, duża przeżywalność ptaków, szybkie tempo wzrostu, dobre wykorzystanie paszy oraz wysoka wydajność poubojowa tuszy osiągnęły u kurcząt brojlerów rekordowe wyniki, podobnie jak u kur nieśnych - wytrwałość nieśności, przeżywalność i wykorzystanie paszy. Sam coronawirus drobiu nie zakaża, ale wywoduje wiele zakłóceń w prawidłowym funkcjonowaniu produkcji drobiarskiej.
Nie mniej jednak hodowcy drobiu nadal będą dążyć by kurczęta brojlery w krótszym czasie odchowu, osiągały wyższą ubojową masę ciała, gdyż w wyniku stosowania zrównoważonej selekcji, poprawie ulegną cechy dobrostanu i jakości mięsa, tempa przyrostu i wskaźniki wykorzystania paszy.
W krajach rozwiniętych, grupy aktywistów i konsumentów, coraz bardziej interesują się poziomem dobrostanu drobiu i przejrzystością metod jego utrzymania, co sprawia, że producenci drobiu mają coraz więcej trudności z zarządzaniem stadami, które zawsze były utrzymywane na odpowiednim poziomie. Pogorszenie dobrostanu zwierząt związane jest przecież bezpośrednio z gorszym wynikiem produkcyjnym, a to nie leży w interesie hodowców i producentów drobiu.
Mając na uwadze zainteresowanie konsumentów poziomem dobrostanu w produkcji zwierzęcej, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Zarządzeniem nr 79, z dnia 19 listopada 2019 roku, powołał Zespół ds. opracowania wyższych standardów utrzymywania niektórych gatunków zwierząt gospodarskich, ujętych w przepisach prawa krajowego i Unii Europejskiej.
Selekcjonowanie kur nieśnych w zróżnicowanym środowisku
Drobiarskie koncerny hodowlane, biorąc przed laty pod uwagę zastrzeżenia konsumentów i obrońców praw zwierząt, zaczęły dostosowywać programy hodowlane, do różnych warunków chowu. Na wyższy poziom podniesiono dobrostan nieśnych kur, które z każdym pokoleniem stawały się coraz bardziej wydajniejsze. Ponad 20 lat temu okazało się, że towarowe mieszańce pochodzące po rodach kur nieśnych wykazały się dobrą nieśnością w bez klatkowym chowie.
W metodach hodowlanych, wybór ważnych cech behawioralnych kur utrzymywanych w chowie bez klatkowym, takich jak potrzeba gniazdowania i obniżenie agresywności, nie spowolniła osiągania postępu w odniesieniu do ważnych ekonomicznie cech tj. wytrwałości nieśności lub wielkość i jakość jaj.
W odróżnieniu od genetyki, genomika obejmuje całościowo ogół zjawisk genetycznych i przy pomocy teoretycznej biologii (głównie bioinformatyki), stara się określić i opisać wszystkie zależności tych zjawisk oraz wpisać je w ogół procesów metabolicznych żywego organizmu. Genomika, wraz z proteomiką, metabolomiką i transkryptomiką, stanowią główny trzon bioinformatyki, odgrywając szczególnie ważną rolę, w przypadku cech wyróżniających osobnika, dla których ograniczona jest liczba pojedynczych wyników, w momencie prowadzenia selekcji, takich jak np. cechy ograniczone do płci.
Dawniej starano się przewidzieć potencjał genetyczny kur, w odniesieniu do wielkości produkcji jaj lub płodności, a w przypadku wyboru kandydata na zarodowego koguta - w oparciu o wyniki hodowlane i produkcyjne rodziny, z której on pochodzi. Obecnie, dzięki metodom genomicznym, możemy odtworzyć genetyczną strukturę każdego osobnika, kandydującego na zarodowego osobnika (kurę lub koguta) dokładniej przewidując jego genetyczne możliwości.
Akceptacja zapisu (edycji) genomu drobiu
Zapis (edycja) genomu jest procesem, w którym rodzimy genom organizmu, jest precyzyjnie poprawiony lub dostosowywany. Metoda CRISPR/Cas (z ang. Clustered Regularly-Interspaced Short Palindromic Repeats, pol. zgrupowane, regularnie rozproszone, krótkie, powtarzające się sekwencje palindromiczne) – jest metodą inżynierii genetycznej, pozwalająca na manipulowanie genomem danego organizmu, a także mechanizmem immunologicznym bakterii. Stosując CRISPR, możliwe jest dokonywanie bardzo precyzyjnej zapisu genomu docelowej komórki. Jest to poza tym metoda stosunkowo tania, wydajna i prosta w wykonaniu. Jedyne, co jest wymagane przy dokonywaniu transformacji genetycznej, to dostęp do odpowiedniego RNA oraz enzymu Cas (najczęściej Cas9) w docelowej komórce.
Technika ta zaczyna być stosowana w ludzkiej medycynie, manipulującej precyzyjnie genomem pacjenta, by osiągnąć terapeutyczny efekt. Wprowadzenie do genetycznie zmodyfikowanych organizmów (GMO), transgenicznych obcych sekwencji DNA, różni się od zapisu (edycji) genomu, w którym obce DNA, nie jest wprowadzane do genomu organizmu.Genetycy drobiu, stosujący metody genetycznego doskonalenia kur nieśnych i mięsnych, przedstawiali zapis genomu, jako technologię, która może wpłynąć na selekcję genetyczną i metody hodowlane. Podkreślają oni równocześnie, że nie są pewni czy konsumenci i grupy obrońców praw zwierząt, będą różnili się między sobą w sformułowaniu edycji genomu i genetycznie zmodyfikowanych organizmów, wykorzystywanych w produkcji żywności pochodzenia zwierzęcego
Upierzenie kur
Jakość okrywy piór kur nieśnych można uznać za cechę dobrostanu, która wpływa na zwiększenie opłacalności produkcji jaj wylęgowych i spożywczych. Selekcja na dobrą jakość okrywy piór, która świadczy wydajności paszy potwierdzając, że kury nie przejadają się, by utrzymać odpowiedni poziom temperatury swego ciała, ale jest również ważną cechą z punktu widzenia konsumentów, którzy na wolnym wybiegu, chcą widzieć dobrze wyglądające kury, świadczące swym wyglądem o ich wysokim dobrostanie.
Bez klatkowe kurniki, zapewniają więcej miejsca odchowu 1 kurze, co sprawia, że kontrola temperatury w takim budynku, staje się większym problemem zimą, kiedy to dzięki lepszej okrywie piór, można zaoszczędzić na paszach i kosztach paliwa.
Dziób - przycinać czy nie przycinać?
Zgodnie z obserwacjami firmy Hy Line, w której już od 20 lat nie przycina dziobu hodowlanym ptakom, kształt dzioba tylko nieznacznie mógł się zmienić. W tym czasie nastąpiły jednak tak duże zmiany w zachowaniu się kur, że producent sam podejmuje decyzję jak postępować z dziobem ptaków. Jeśli kury są utrzymywane w kurnikach z dostępem do wybiegów, należy im dziób skorygować – ale nie zawsze jest taka potrzeba.
Przeciwdziałanie występowaniu miopatii mięśni piersiowych
Miopatie stanowią grupę chorób mięśni, w których włókna mięśni piersiowych, powierzchniowych, z różnych powodów nie funkcjonują prawidłowo. Hodowcy stosując genetyczne doskonalenie, zwiększyli wydajność mięsa brojlerów ale nie zawsze jego jakość. W niektórych krajach, szczególnie w USA, masa ciała kurcząt brojlerów przeznaczonych do przetwórstwa, przekracza nawet 4,1 kg.
Wraz z ubojami cięższych ptaków, przetwórcy stwierdzili wzrost pasm białych (Połtowicz i Nowak, 2019) i zdrewniałych powierzchniowych mięśni piersiowych.
Hodowcy zgłaszają i zbierają informacje o wadach mięsa brojlerów, spotykane podczas ich przetwarzania, w celu zebrania danych o poszczególnych kurczętach, ich rodzinach oraz o towarowych zestawach mieszańców brojlerów.
Wg firmy Aviagen, informacje o ptakach posiadających zdrewniałe, powierzchniowe mięśnie piersiowe są wykorzystywane w programach genetycznego doskonalenia kur mięsnych.
Zwiększono także wydajność takich cech jak funkcje sercowo-płucne, zapewniające lepsze podstawy fizjologicznej poprawy jakości mięsa i zmniejszenia wpływu jednego z ważnych czynników ryzyka dla jego jakości, a mianowicie niedotlenienia lub niedokrwienia tkanek.
Podstawowe przyczyny tych anomalii występujących w mięśniach, nie są jeszcze w pełni poznane, ale są prowadzone aktywne badania, poszukujące właściwych rozwiązań w tej dziedzinie. Koncern hodowlany Cobb-Vantress, firma obecnie współpracuje z ośrodkami naukowymi, nad znalezieniem rozwiązania tego problemu
Metody selekcji zarodowych kur mięsnych stosowane w przyszłości
Biorąc pod uwagę wszystkie względy decydujące o poziomie dobrostanu i wydajności kurcząt brojlerów, zapytano hodowców, czy selekcjonują zarodowe kury mięsne, by uzyskać od nich potomstwo (brojlery) nadające się do w przetwórstwa. Wg koncernu hodowlanego Hubbard, może w tym przypadku istnieć granica fizjologiczna lub fizjologiczne optimum, które najprawdopodobniej jeszcze nie zostało osiągnięte. Jeśli nie jest to tylko kwestią fizjologicznej granicy, to by uzyskać maksymalną sprzedaż finalnego produktu, w postaci bardzo ciężkich kurcząt brojlerów, należy stosować metody hodowlane, uwzględniające inny profil wzrostu, jakość paszy, reżim świetlny, warunki chowu, wielkość obsady itp.
Są pewne granice metaboliczne, które osiągnięto przy wyższych masach ciała kurcząt, ale dawniej, często towarzyszyły im problemy związane z wodobrzuszem. Z czasem nauczono się metod chowu lub sposobów ograniczania skutków tych przypadków, a w firmach hodowanych drobiu, pracowano nad identyfikacją zdrowych rodzin, w których kurczęta mimo wysokiej masy ciała, nie zapadały na te choroby. Te same zasady stosuje się w przypadku metabolicznych przemian, występujących u cięższych lub bardzo szybko rosnących kurcząt mięsnych.
Wybór cech związanych z dobrostanem, w tym silne nogi, nienaruszone poduszki stóp i zdrowy układu sercowo-płucny, zapewnia lepsze podstawy fizjologiczne, warunkując ogólny stan zdrowotny i wysoki poziom dobrostanu ptaków. Ponadto, zarodowe linie kurcząt brojlerów, odchowywane i selekcjonowane są w różnych warunkach środowiskowych, w tym bez stosowania leków, gdzie drób narażony jest na różne choroby przewodu pokarmowego. Umożliwiło to utworzenie i użytkowanie bez stosowania antybiotyków, zestawów towarowych mieszańców brojlerów, o większej masie ciała, przystosowanych do przetwórstwa.
Istotne pytanie o górną granicę masy ciała dla brojlerów podlegających odkostnianiu, ma szersze tło i jest uzależnione od wielu różnych czynników, np. rynkowych, zastosowania produktu i akceptacji konsumentów, obrońców praw zwierząt oraz zwolenników „zdrowej żywności” czyli inaczej mówiąc – panującej na ryku mięsa drobiowego - mody.
Konkluzja
W najbliższych latach, należy się spodziewać dalszego rozwoju nasilonej i pełnej emocji dyskusji między przedstawicielami wielkotowarowej, intensywnej produkcji drobiu, a tradycyjnymi, zachowawczymi konsumentami jaj i mięsa drobiowego. Konsumenci wraz z obrońcami praw zwierząt, chcieliby spożywać smaczne jaja i mięso drobiowe, wytwarzane tak, jak na początku odzyskania przez Polskę niepodległości czyli przed ponad wiekiem, a może jeszcze dawniej jak za Piastów i Jagiellonów. Można taką niszową produkcję prowadzić – tylko za jaka cenę i kto za nią zapłaci? Podobna sytuacja rysuje się w produkcji roślinnej, gdzie z wyjątkiem samych rolników – wszyscy pozostali, chcą jeść zdrowo i tanio - bez GMO, nawozów sztucznych, herbicydów, pestycydów itp.
Zdjęcie Profesora Stanisława Wężyka pochodzi z jego archiwum prywatnego.
